หากจะพูดถึงเรื่องเครื่องรางของขลังแล้วเป็นเรื่องที่ลึกลับและกว้างขวาง ซึ่งในตำรา
พิชัยสงครามกล่าวว่าเครื่องรางที่นักรบสมัยโบราณจะมีติดตัวเป็นมงคลซึ่งมีหลายชนิด แบ่ง
ออกเป็นประเภทย่อ ๆ ดังนี้
ความเป็นมาจากธรรมชาติ ได้แก่สิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติไม่มีการสรรค์สร้างซึ่ง
ถือว่ามีดีในตัว และเทวดารักษา สิ่งนั้นได้แก่ เหล็กไหล คดต่าง ๆ เขากวางคุด เขี้ยวหมูตัน
เขี้ยวเสือกลวง เถาวัลย์ ฯลฯ
เครื่องรางของขลังที่สร้างเอง ได้แก่ แร่ธาตุต่าง ๆ ที่หล่หลอมตามสูตรการเล่นแร่แปร
ธาตุ ได้แก่ เมฆสิทธิ์ เมฆพัด เหล็กละลายตัว สัมฤทธิ์ นวโลหะ สัตตะโลหะ ปัญจโลหะ ฯ
ทั้งนี้คลุมไปถึงเครื่องรางลักษณะต่าง ๆ ที่ได้รับการสร้างขึ้นมาเพื่อกันภัยอันตราย
แบ่งตามการใช้
1. เครื่องคาด เครื่องรางที่ใช้คาดศีรษะ คาดเอว คาดแขน ฯลฯ
2. เครื่องสวม เครื่องสวมที่ใช้คาดศีรษะ คาดเอว คาดแขน ฯลฯ
3. เครื่องฝัง เครื่องรางที่ใช้ฝังลงในเนื้อหนังคน เช่น เข็มทอง ตะกรุดทอง ฯ
4. ลูกอม เครื่องรางที่ใช้อมไว้ในปาก เช่น ลูกอม ตะกรุดลูกอม ฯ
แบ่งตามวัสดุ
1. โลหะ 2. ผง 3. ดิน 4. วัสดุอย่างอื่น เช่น กระดาษสา ชันโรง ดินขุยปู 5. เขี้ยวสัตว์
เขา งา เล็บ หนังสัตว์ 6. ผมผีพราย ผ้าตราสัง ผ้าห่อศพ ผ้าผูกคอตาย 7. ผ้าทอทั่ว ๆ ไป
แบ่งตามรูปแบบลักษณะ
1. ผู้ชาย ได้แก่ รักยม กุมารทอง ฤาษี ชูชก และสิ่งที่เป็นรูปของเพศชายต่าง ๆ
2. ผู้หญิง ได้แก่ แม่นางกวัก แม่โพสพ และสิ่งที่เป็นรูปของเพศหญิงต่าง ๆ
3. สัตว์ ในที่นี้หมายถึง พระโพธิสัตว์ อาทิ เสือ ช้าง วัว เต่า จระเข้ งู ฯ
แบ่งตามระดับชั้น
1. เครื่องรางระดับสูง ได้แก่ เครื่องรางที่ใช้บนส่วนสูงของร่างกาย นับตั้งแต่ศีรษะ
ลงมาถึงบั้นเอว สำเร็จด้วยพระพุทธคุณ พระธรรมคุณ พระสังฆคุณ
2. เครื่องรางระดับต่ำ ได้แก่ เครื่องรางที่เป็นของต่ำ เช่น ปลัดขิก อีเป๋อ ไอ้งั่ง อิ้น
พวกนี้ไม่ได้สำเร็จด้วยของสูง
3. เครื่องรางที่ใช้แขวน ได้แก่ ตั๊กแตน ปลา ธงรูปต่าง ๆ ผ้ายันต์ ฯ
