จริตของคนประเภทต่างๆ (จริต หรือ จริยา 6)
จริต หรือ จริยา 6 (ความประพฤติปกติ, ความประพฤติซึ่งหนักไปทางใดทางหนึ่ง อันเป็นปกติประจำอยู่ในสันดาน, พื้นเพของจิต, อุปนิสัย, พื้นนิสัย, แบบหรือประเภทใหญ่ๆ แห่งพฤติกรรมของคน)
ตัวความประพฤติเรียกว่า "จริยา" บุคคลผู้มีความประพฤติอย่างนั้นๆ เรียกว่า "จริต"
1.ราคจริต (ผู้มีราคะเป็นความประพฤติปฏิบัติ, ประพฤติหนักไปทางรักสวยรักงาม) กรรมฐานคู่ปรับสำหรับแก้ คือ อสุภะและกายคตาสติ
2.โทสจริต (ผู้มีโทสะเป็นความประพฤติปฏิบัติ, ประพฤติหนักไปทางใจร้อนหงุดหงิด) กรรมฐานที่เหมาะ คือ พรหมวิหารและกสิณ โดยเฉพาะวัณณกสิณ
3.โมหจริต (ผู้มีโมหะเป็นความประพฤติปฏิบัติ, ประพฤติหนักไปทางเขลา เงื่องงง งมงาย) กรรมฐานที่เกื้อกูล คือ อานาปานสติและพึงแก้ด้วยมีการเรียน ถาม ฟังธรรม สนทนาธรรมตามกาล หรืออยู่กับครู
4.สัทธาจริต (ผู้มีศรัทธาเป็นความประพฤติปฏิบัติ, ประพฤติหนักไปทางมีจิตซาบซึ้ง ชื่นบานน้อมใจเลื่อมใสโดยง่าย) พึงชักนำไปในสิ่งที่ควรแก่ความเลื่อมใส และความเชื่อที่มีเหตุผล เช่น พิจารณาอนุสติ 6 ข้อต้น
5.พุทธิจริต หรือ ญาณจริต (ผู้มีความรู้เป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางใช้ความคิดพิจารณา) พึงส่งเสริมด้วยแนะนำให้ใช้ความคิดในทางที่ชอบ เช่น พิจารณาไตรลักษณ์ กรรมฐานที่เหมาะ คือ มรณสติ อุปสมานุสติ จตุธาตุววัฏฐานและอาหาเรปฏิกูลสัญญา
6.วิตกจริต (ผู้มีวิตกเป็นความประพฤติปฏิบัติ, ประพฤติหนักไปทางนึกคิดจับจดฟุ้งซ่าน) พึงแก้ด้วยสิ่งที่สะกดอารมณ์ เช่น เจริญอานาปานสติ หรือเพ่งกสิณ เป็นต้น
ที่มา : พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ผู้แต่ง พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตโต) หน้า 189-190
http://www.buddha4u.org/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=74